عروسی ایل بزرگ قشقایی
نویسنده: نازنین نوری‌نژادی کارشناس ارشد مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
ازدواج همواره امری واجب و مقدس بوده است در این میان عروسی ایل بزرگ قشقایی که از جمله ایل‌های بزرگ سرزمین ایران است و بیشتر قلمرو ییلاق و قشلاق آنها استان فارس است، دارای مراسم ویژه، موسیقی و رقص مخصوص به خود است. در این ایل مجرد ماندن کار پسندیده‌ای به شمار نمی‌آید و دختر تنها با رضایت والدینش می تواند ازدواج کند خواه ازدواج با اقوام نزدیکش باشد خواه با قبایل دیگر. این تحقیق از نوع کیفی بوده و با مراجعه به چند طایفه قشقایی و تهیه عکس و فیلم و مصاحبه به توصیف مراسم و آداب و رسوم عروسی در ایل قشقایی پرداخته است. هدف این پژوهش به تصویر کشیدن و آگاه شدن همگان، از مراسم و آداب و رسوم عروسی در ایل بزرگ قشقایی است.
در بین عشایر قشقایی، ازدواج معمولاً براساس نظام طبقاتی انجام می‌گیرد. ازدواج بین خویشان نزدیک پذیرفته و رایج است زیرا عروس و داماد از یکدیگر شناخت نسبی دارند. البته برخی خانواده‌ها ترجیح میدهند با ازدواج با قبایل دیگر، ارتباطات خویشاوندی خود را گسترده‌تر کنند.
خواستگاری در ایل قشقایی
خانواده‌هایی که دارای پسر هستند، برای خواستگاری از خانواده‌ای که دختر دارند متوسل به ریش سفید قبیله می‌شوند؛ به دلیل احترام و موقعیت ریش سفید، خانواده عروس ترجیح میدهند که به خواستگار پاسخ منفی ندهند. داماد همیشه مسن‌تر از عروس است و ازدواج بین یک مرد ۳۵ ساله و یک دختر ۱۵ ساله، نه یک استثنا که یک قاعده است.
پس از توافق اولیه، خویشان داماد به دیدن خانواده عروس میروند و از والدین او می‌خواهند که دست دخترشان را در دست پسرشان بگذارند. اگر پاسخ مثبت باشد، کمتر از دو ماه طول می‌کشد (باتوجه به اینکه دختران قشقایی باید از دست بافته‌های مرسوم قشقایی را بافته و به عنوان جهاز به خانه داماد ببرند گاهی تا زمان پایان یافتن بافت فرش عروسی به تعویق می‌افتد)، پس از آن، بانوان خانواده داماد نخستین هدیه را برای عروس می‌آوردند. مادر عروس نیز یک مهمانی کوچک مرسوم به شال انگشت ترتیب می‌دهد و فقط خانم‌های قوم و خویش را دعوت میکند. پس از این مراسم، بین دو خانواده روابط نزدیک تر می‌شود. پس از آن، مردان بزرگ‌تر دو طرف، در مورد میزان پولی که داماد باید به عروس پرداخت کند، باید به توافق برساند. قسمتی از این پول، خرج خرید جهیزیه می‌شود و قسمتی از آن نیز برای پرداخت به زن در صورت طلاق او از طرف شوهر است. اغلب اين پول نقدی نیست و به صورت احشام یا زیورآلات است. معمولاً یک روز سعید و مبارک (اعیاد) برای ازدواج تعیین می‌شود.
همکاری اعضای قبایل در مراسم عروسی ایل قشقایی
در قبایل قشقایی، همه در برگزاری مراسم ازدواج کمک می‌کنند. بسیاری از مهمانان با خود برنج، گوشت و پول نقد برای برگزاری مراسم عروسی می‌آورند. مراسم عروسی چند روز طول می‌کشد و همراه با برگزاری مسابقات کشتی و اسب‌‌سواری و رقص دستمال است. یکی از مهمترین آیین‌های ازدواج قشقایی، آوردن عروس به نزد داماد است. اگر محل زندگی دختر در فاصله زیادی با محل اسکان داماد باشد، او را یک روز پیش از مراسم می‌آورند و در چادری اسکان میدهند بدون این که داماد اجازه دیدن او را داشته باشد. در این چادر، خویشان مؤنث داماد، او را برای آماده شدن در مراسم کمک می‌کنند. با توجه به اینکه زنان قشقایی آرایش نمی‌کنند، تنها فرق زنان با دختران «چتر زلف» زنهاست. هنگام عروسی برای آرایش عروس این چتر زلف را درست می‌کنند. مردان قشقائی همیشه صورت خود را می‌‌تراشند و به سبیل گذاشتن چندان گرایش ندارند.
چند روز پس از پایان مراسم، خانواده دختر، خانواده پسر را برای مهمانی دعوت میکند. در این دوره، ارزشمندترین هدایا به دختر داده می‌شود و پس از آن خانواده جدید زندگی خود را آغاز میکند.
مراسم عروسی ایل قشقایی
اجرای مراسم و آئین‌های محلی و سنتی، به ویژه آیین عروسی هنوز هم به همان شکل و شمایل کهن خود در میان بخشی از مردم زنده است. هرچند این میراث به شیوه کهن خود در بخش‌های زیادی از ایران در حال فراموشی است، اما عشایر قشقایی از آن دست مردمانند که همچنان به مراسم و آئین‌هایی از این دست همانند میراثی گرانبها می‌نگرند و آن را زنده و پابرجا نگاه داشته‌اند.
در روز عروسی، مهمانان همراه با نوازندگان به طرف چادر عروس میروند. عروس سوار بر اسب و پوشیده در چادری سفید، در حالی که جهیزیه‌اش روی شترها و قاطرها بسته‌بندی شده، به نزد داماد برده می‌شود. گاهی پسربچه‌ای را سوار ترک عروس می‌کنند تا مطمئن شوند که فرزند اول عروس و داماد پسر است. وقتی کاروان به چادر داماد می‌رسد، داماد به عروس کمک میکند از اسب پیاده شود و مادر داماد روی آنها سکه و نقل می‌ریزد. در پایان روز نخست عروسی، عروس به هر یک از مهمانان هدیه کوچکی می‌دهد. سپس یکی از بزرگان خاندان زوج را تا چادرشان همراهی میکند که به نشانه تولد و تناسل و سربلندی با گیاه مورد پوشیده شده است. روز دوم، معمولاً بدون حضور تازه عروس و تازه داماد جشن گرفته می‌شود. چند روز پس از پایان مراسم، خانواده دختر، خانواده پسر را برای مهمانی دعوت میکند. در این دوره، ارزشمندترین هدایا به دختر داده می‌شود و پس از آن خانواده جدید زندگی خود را آغاز میکند.
موسیقی و رقص قشقایی
در گذشته، به دليل نوع زيست جوامع عشايري و كوچ دايم و مسيرهاي دوردست و عدم تجانس و برخورد با جوامع شهري سنتها و موسیقی عشایر دچار تغییر و تحول نمی‌گردید. لیکن در حال حاضر با وجود ارتباط زیاد بین جوامع مختلف (رفت و آمد به شهر و استفاده از فضای مجازی) ایل قشقایی آداب و سنن خود را به نسبت دیگر اقوام، بیشتر حفظ نموده‌اند و كمتر دستخوش تغییرات فرهنگی گشته‌اند.
از آنجا كه سازهاي بادي با طبيعت و خشونت كوهستان هماهنگي دارند در ایل قشقایی بهترين آلات موسيقي هستند و سازهاي زهي استفاده كمتري دارند. موسیقی قشقایی دارای گروه و دسته‌های مختلفی است که از میان آنها، گروه چنگی‌ها در مراسم عروسی و جشن ها شرکت می‌کنند.
چنگي‌ها که یک گروه از موسیقیدان‌های قشقایی هستند، عبارتند از نوازندگان ساز و دهل و ني كه موسيقي رزمي و حماسي و نيز موسيقي رقص را از نظر موقعيت شغلي خود، خوب مي‌نوازند. آنها حرفه‌اي بوده و موسيقي راه امرار معاش و كسب و كار آنهاست. سازهاي اين گروه، كَرنا، سْرنا، نقاره و وظيفه آنها اجراي موسيقي در مراسم جشن‌ها و مهماني‌ها و مراسم عزاداري است كه نمونه معروف آنها «استادخان گلدي» است. با نواختن چنگی‌ها زنان ایل با دستمال بازی و رقص مخصوص خود که هَلِی (haley) نام دارد به شادی و رقص پرداخته و مردان با چوب بازی (ترکه‌بازی) در مراسم عروسی شرکت می‌نمایند.
در این جشن‌ها زنان و مردان هر یک دو دستمال در دست می‌‌گیرند و پیرامون یک دایره بزرگ می‌‌ایستند و با آهنگ کرنا و دهل دستمال‌ها را تکان میدهند و با حرکات موزون پیش میروند در رقص «دَرْمَرو» یا چوب بازی نیز، مردان دوتا دو تا و به نوبت با چوبهای کوتاه و بلندی که در دست دارند با آهنگ ساز و دهل با یکدیگر می‌رقصند (مبارزه می‌کنند).
